स्मारक: महाराजांचे आणि खानाचे

बरेच दिवस ह्या विषयावर लिहायचे केले होते. पण, विसरून जात होतो. उद्धव ठाकरेंच्या कालच्या वर्तमानपत्रातल्या वक्तव्यामुळे ह्याची पुन्हा आठवण झाली. खरं म्हणजे उद्धव ठाकरे माझ्या मनातलेच बोलले. त्यामुळे अजून काय लिहावे तेच कळत नाही. समर्थ, दादोजी आणि गागाभट्टांचा द्वेष करणार्‍यांनी खरं तर आधी उद्धव ठाकरेंच्या प्रश्नांची उत्तरं दिली पाहिजेत. त्याशिवाय त्यांनी हा ब्राम्हण द्वेष चालू ठेवण्यात कुठलीच मर्दांगी नाही.

समर्थांनी संभाजी राजेंना पत्र लिहिलं. त्यात त्यांनी संभाजींना राज्य कसं करावं आणि स्वराज्य कसं टिकवावं हे सांगितलं. त्या काव्य पत्रातील शेवटची चार पदं इथे देतोय-

शिवराजास आठवावें । जीवित्व तृणवत् मानावे ॥
इहलोकीं परलोकीं राहावे । कीर्तिरूपें ॥१५॥
शिवरायांचे आठवावे रूप । शिवरायांचा आठवावा प्रताप ॥
शिवरायाचा आठवावा साक्षेप । भूमंडळीं ॥१६॥
शिवरायांचे कैसें चालणें । शिवरायाचें कैसें बोलणे॥
शिवरायचे सलगी देणें । कैसे असें ॥१७॥
सकळ सुखांचा त्याग । करून साधिजे तो योग ॥
राज्यसाधनाची लगबग । कैसी असे ॥१८॥
त्याहूनि करावे विशेष । तरीच म्हणावे पुरुष ॥
या उपरी विशेष । काय लिहावें ॥१९॥

महाराजांबद्दल एवढे गौरवोद्गार समर्थांनी काढले आहेत. आणि शेवटच्या कडव्यात त्यांनी पुरुष कोणाला म्हणावे हे ही लिहिलं आहे. आता महाराजांच्या कृतिपेक्षा विशेष काही करायला मेटे, चोंदे, गायकवाड आदिंना काही जमलं आहे असं दिसत नाही. त्यामुळे त्यांना 'पुरुष' म्हणावे काय, असा प्रश्न आहे. दुसरं असं, की शिवरायांबद्दल एवढं कौतुक आणि आकलन समर्थांनी केलं आहे, ते काय महाराजांना जवळून जाणल्या शिवाय? दर वर्षी राम-नवमीच्या उत्सवाला महाराजां तर्फे रसद सज्जनगडावर पोहोचवली जायची. महाराजांना समर्थांविषयी आस्था असल्या शिवाय का ही सहायता केली जात होती? ह्याचा ही हे मराठा नेते विरोध करतील.

दुसरं म्हणजे, उद्धव ठाकरे म्हणतात तसं, ह्या मराठा नेत्यांना अफझलखानाची कबर आणि त्याचं दर्ग्यात झालेलं रूपांतर चालतं. ते कुणी तोडायचं बोलत नाही. प्रतापगडाच्या पायथ्याशी हिंदू-मुसलमान दंगे होतात. अफझलखानाचा तथाकथित स्मृतिदिन असला की तिथे तंग वातावरण असतं. तर एवढे वर्ष ह्या मराठा नेत्यांना अफझलखानाचा उदो-उदो होत असल्याचं खटकलं नाही. इतिहासानुसार खान हा संत नसून त्याने तुळजापूर, पंढरपूर, इ. देवळं उध्वस्थ केली, हिंदूना- मग ते ब्राम्हण असो किंवा मराठा- छळलं होतं. तो इतिहास विसरून त्या खानाची कबर आणि त्याचं दर्ग्यात झालेलं रुपांतर ह्या मराठा नेत्यांना कसं खपतं? प्रतापगडावर चाललेला हा तमाशा ह्यांना कसा काय चालतो? दादोजी कोंडदेव आणि समर्थ रामदास हे स्वराज्याच्या विरोधात तरी नव्हते.

थोडक्यात सांगायचे झाले, तर ज्यांनी स्वराज्य घडवून आणले, त्यांचा स्मारकाबद्दल एवढा वाद निर्माण होतोय. आणि जो स्वराज्यावर चाल करून आला, त्याच्या स्मारकाचा दर्गा होऊन तिकडे उरुस वगैरे साजरे होत आहेत. ही हिंदवी स्वराज्याची चेष्टा नाही तर अजून काय आहे?