पु.ल. तुम्ही महान आहात

लेखाच्या शिर्षका बद्दल कुणाचं दुमत होणार नाही. पण तरीही ह्या लेखाला हेच शिर्षक देणं योग्य वाटलं. आज आम्ही आमच्या एका परीचितां कडे गेलो होतो. बरेच दिवस हे परीचित आम्हाला बोलवत होते. त्यामुळे रविवार साधुन मी आमच्या माता-पितां सोबत त्यांचा कडे गेलो. तर आमचे हे परीचित प्राणी प्रेमी आहेत ह्याची आम्हाला कल्पना नव्हती. त्यांचा घरी त्यांनी काय-काय पाळलं आहे! सर्वात जास्त आढळुन येणारा कुत्रा, त्याशिवाय वेगळ्या प्रकारचे मासे आणि एक कासव!! त्यामुळे श्री-विष्णुंच्या पहिल्या दोन अवतारांचं दर्शन झालं.

आता मूळ कोकणातलं आणि तालीम पुण्यातली असल्याने हे सगळं गप्प-पणे बघवलं नाही. ह्या सगळ्या दृश्यावर काही तरी भाष्य केल्या शिवाय आमच्या तिर्थरूपांना रहावलं नाही. खरं तर मलाही माझं मत प्रदर्शन करायचं होतं पण का कुणास ठाउक, मी स्वत:ला रोखून धरलं. तर आमच्या तिर्थरुपांनी (आ. ति.) केलेले प्रश्न आणि आमचे परीचित (आ.प.) ह्यांची उत्तरं हा खेळ बघूया-

संदर्भ: आ.पं. कडचं कासव पाण्यात गटांगळ्या खात होतं आणि श्वास घेण्यासाठी सारखं डोकं वर-खाली करत होतं.
आ.ति.: कासव पाण्यात श्वास घेतात की हवेत?
आ.प. : नाही, ते हवेत श्वास घेतात. आपल्या कडची कासवं पाण्यात असतात आणि कधी तरी वर येऊन श्वास घेतात. हा सारखा वर खाली करतो. तरी हा आता छोटा आहे. ह्याला जर मोठ्या टाकीत पहिल्या पासून ठेवलं असतं तर हा अजून मोठा झाला असता. त्याचासाठी आधी एक दगड ठेवला होता पण तो मोठा झाल्यावर त्याच्या अंगात एवढी ताकद आली की तो दगड ढकलुन काचेवर आपटायचा. म्हणून तो दगड काढून टाकला.

संदर्भ: आ.पं. नी मासे पण पाळले आहेत. आ. तिं.ना काही तरी बोलावसं वाटलं (का? असं का वाटलं?) म्हणून त्यांनी आ.पं.कडे मास्यांची विचारपूस चालू केली. आता ते मासे कसे ही असले, कुठूनही आले असले आणि त्यांचं काय होणार, ह्या असल्या गोष्टींनी आ. तिं.ना काहीही फरक पडणार नव्हता. पण मूळ कोकणातलं आणि आयुष्य पुण्यातलं आहे ना! मग, गप्प बसून कसं चालेल?

आ. ति.: मासे झोपतात कसे?

आ.प.: ते steady झाले की समजायचं की ते झोपलेले आहेत. साधारण पणे दुपारच्या वेळेस आणि रात्रीच्या वेळेस ते असे एकदम steady असतात. पण, (त्या मास्यांच्या घोळक्यातल्या एका मास्याकडे बोट दाखवत) ह्याला मी कधीही steady पाहिलेलं नाही. हा टोकदार तोंड असलेला मासा. हा सारखा इकडून तिकडे हिंडत असतो. आणि तो बघा तो फक्त वरच्या भागात फिरतो.

आता तो मासा त्या टाकीत कुठेही फिरो अथवा शेजारच्या कासवाच्या टाकीत उडी मारून कासवाला छळो, मला त्याचं काही सोयर-सुतक नव्हतं. इकडे आ.पं.चं चालूच होतं.

आ.प.: इकडे खालच्या बाजूशी त्याला काही घेणं नसतं. तो खाली येतो ते फक्त ह्या बाकीच्यांना जरा त्रास द्यायला. तो खाली आला की समजायचं ह्याला काही तरी mischief करायची आहे. तो खाली आला की बाकीचे सगळे सावध होतात आणि इकडे-तिकडे पळतात.

अच्छा, तर हे वरच्यांनी खालच्यांना छळणं आणि त्रास देणं हे समस्त प्राणी जमातीत आहे ह्याचा बोध मला प्रथम त्या दिवशी झाला. मला वाटायचं की हे उद्योग फक्त ऑफिसां मधे होतात.

आ.प.: (अजूनही वरच्या छळणाऱ्या मास्या बद्दल सांगताना) तो ना फक्त live food खातो. live food दिलं की त्याचा रंग एकदम मस्त गुलाबी होतो. तरी तो आता एवढाच आहे. मोठ्या टाकीत ठेवलं असतं तर अजून मोठा आणि मस्त झाला असता.

मला एक कळत नव्हतं ह्यांचं कासव, मासे हे सगळे टाकीच्या size प्रमाणे स्वत:चा size ठरवत होते की काय? म्हणजे भिष्म पितामह कसे दिवसाचं नक्षत्र, वेळ, काळ, सुर्याची दिशा बघून आज मरायचं की नाही हे ठरवत होते, तसे हे कासव आणि मास्यांचं मला वाटलं. की टाकी मोठी झाली, तर आपण पण मोठं व्हायचं, टाकी लहान असली की आपण लहान व्हायचं. शेवटी, अंथरूण पाहून पाय पसरणे, ह्यालाच तर म्हणतात ना!

हा संवाद अजून बराच वेळ चालला. सगळा तपशील इथे मांडणं शक्या नाही. पण एकंदरीत वाचकांच्या लक्षात आलं असेल की पाळीव प्राणी, ह्या लेखात पु.लं.नी प्राणी मालकांचे केलेलं वर्णन आणि वर मांडलेला संवाद ह्यात फार काही फरक नाही. एक शेवटचा किस्सा सांगतो, म्हणजे सगळं साम्य लक्षात येईल.

आ.पं. कडे बराच वेळ बसणे झाले. दिवे लागणीची वेळ झाली होती. दिवे लावले सुद्धा होते. आ.पं.चा कुत्रा का कुत्री त्यांचा शेजारी सोफ्यावर लोळत पडलं होतं. आ.पं.नी त्याला अगदी लाडात येऊन विचारलं- "शोनी, गुंडी, झोप आली का तुला? अं, अं?" जणू काही त्या श्वानाचं म्हणनं त्यांना समजत होतं. "झोप आली का तुला? झोप, झोप हं." आता हेच जर आ.पं.च्या दिवट्यांनी केलं असतं (हे म्हणजे दिवे लावणीच्या वेळेस, सोफ्यावर लोळत पडले असते) तर त्यांचा कमरेत लाथा पडल्या असत्या आणि आ.पं.नी त्यांना शुभं करोति म्हणायला पिटाळले असते.

पु.लं.नी खरच उत्तम वर्णन केलय. आपण इतर इंग्रजी लेखकां बद्दल बोलतो, की ते बघा कसं एखाद्या विषयाचा कसून अभ्यास करतात आणि त्यातून कहाणी निर्माण करतात. उदाहरणार्थ John Grisham, Arthur Hailey. पण पु.लं.नी आयुष्यात घडणाऱ्या सामान्य गोष्टींना चाणाक्ष नजरेने हेरून त्याचं एक सुंदर कथानक आपल्या समोर मांडलं आहे. पु.ल. तुम्ही खरंच महान आहात!